مقاله شماره یک در کاشی باستان یزد

در کتیبه سردر غربی مورخ به سال ۱۲۳۰ ش (۱۲۶۷ ق) ، نام میرزا اسماعیل کاشی پز اصفهانی، سازنده تزیینات سردر، دیده می شود و در کتیبه ی منبر چوبی نام خطاط آن عبدالرحیم آمده است.در چوبی ضلع غربی را استاد ناصر چالشتری و به دستور محمدرضا خان چالشتری ساخته است.جنس بنا از سنگ، آجر و کاشی است. این مسجد بر اساس کاشی کتیبه دار ایوان شمالی و ماده تاریخ سر درب غربی به سال ۱۲۶۷ ه. بنای گنبد خانه متعلق به دوره ایلخانی و سر در رفیع مسجد را متعلق به زمان شاهرخ و دوره تیموری دانستهاند. احداث مسجدجامع را نیز مربوط به نیمه دوم سده سوم قمری، در زمان حکومت «عمرولیث» و در عصر صفاریان یا قبل از سلاجقه میدانند، مسجدی که در ترسیم ماکسیم سیرو دارای انحراف قبله بود. این نقاشی موزائیکی نبردی را نشان میدهد که در سال ۳۳۳ قبل از میلاد میان اسکندر مقدونی و داریوش سوم پادشاه ایران درگرفت. عنوان انقلابی افراطی از آن رو به وی تحمیل شده بود که نمیتوانست معیارهای آکادمیک را بپذیرد.

وی از موضوعات فاضلانهای که آکادمی به تصویر در آوردنشان را از نقاشان میخواست خسته بود، و در سال ۱۸۳۲ به شمال آفریقا سفر کرد تا دربارهٔ رنگهای تابناک و آرایههای رومانتیک جهان عرب پژوهش کند. اگر نظریهٔ واضح و روش علمی وی در مورد شناساندن کسرهای اعشاری انتشار یافته بود، فرانسوا وییتْ، اِستِوِن، و بورگی ناچار نمیشدند که یک قرن و نیم پس از کاشانی نیروی فکری و عملی خود را برای از نو یافتن این کسرها به کار اندازند. این مسجد به چند دلیل حایز اهمیّت است: نخست آن که قدیمترین نمونهٔ معماری است که طی قرن نهم هجری قمری، در معماری مذهبی ناحیّهٔ یزد از آن تقلید شدهاست؛ این طرح مرکّب از یک مقصورهٔ گنبددار و یک شبستان مستطیل بلند و کشیدهاست. این مسجد یکی از زیباترین مساجد دورهٔ تیموری است که از نظر کاشیکاری، سَردَر رفیع، منارهها و کتیبهٔ آن در عداد زیباترین شاهکارهای معماری قرن نهم هجری قمری میباشد.

گنجنامه (مساجد جامع، بخش دوم)، ۱۳۸۳، زیرنظر: کامبیز حاجی قاسمی، مرکز اسناد و تحقیقات دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ص ۱۶۹. به نقل از استاد پیرنیا این گنبددارای دوپوسته میباشد که پوشش درونی گنبد که متناسب با اقتضائات فضایی و اجرایی معماری داخلی مسجد شکل میگیرد، شرایطی را به وجود میآورد که با پوشش بیرونی که متناسب با اقتضائات بیرونی شکل میگیرد، متفاوت کاشی برای سرویس بهداشتی است. این منبر را در زمان انقلاب مشروطه از تکیه خارج کرده و در میدان توپخانه گذاشته بودند و شیخ فضل اللّه نوری بر آن سخنرانی میکرد. کلیسای جامع پورتو روی بلندترین تپه شهر واقع شده است و در کنار آن یک صومعه زیبا قرار دارد. بنای کنونی مسجد با وسعتی حدود ۱۰٬۰۰۰ مترمربّع مشتمل بر سَردَر ورودی و جلوخان، صحن وسیع، رواقهای جانبی صحن، ایوان، گنبدخانه و شبستانهای طرفین آن، شبستان بزرگ ستوندار، کتابخانه، تزیینات غنیّ و زیبا و کتیبهها و سنگ نوشتههای تاریخی و غیر تاریخی است. این بنا از لحاظ خوابیدگی گنبد، سردر رفیع و بلند و همچنین کاشیکاری زیبا و منحصربهفرد، شهرت دارد. خاورشناسی به نام ماکسیم سیرو اعتقاد دارد نخستین مسجدی که به جای آتشکده، به نام مسجد عتیق شکل گرفته، مربوط به سدههای اولیه اسلام است. همچنین در خانهٔ علیقلی میرزا صارمالدوله بین ۳۰ تا ۴۰ نقاشی دیواری به جای مانده که پرترههایی از شخصیتهای اروپایی و درباریان قاجار مانند ناصرالدینشاه و آقاخان صدراعظم و تابلویی از جنگ فرانسه و روسیه از آن جملهاند.

نقاشی دلاکروا بر اساس این حادثه است و تا حدودی برای حمایت از استقلال یونان و همچنین بیان احساسات رومانتیک به آزادی فردی و دموکراسی کشیده شد. خلیج انزلی از دیرباز محلی امن برای پهلو گرفتن کشتیهای بزرگ تجاری و ماهیگیری بوده است. سایر منابعی که تحت تأثیر قرار میگیرند، مانند مخازن سوخت و منابع آب محلی اغلب میتواند با طراحی متفکرانه با قیمت پایین به دست آید. ریاضیات را گاهی اوقات «علم پترن» مینامند، به معنای قوانینی که میتواند در هر کجا که لازم باشد اعمال شود. این صنعت میتواند در کشت گل و تزیین و کار فروش آنها وارد شود. یکی از زیباترین قسمتهای این کاخ، تالار آیینه روی تمامی آیینهها، با گلهایی از گچ تزئین شده و با قالی مشهد ۷۰ متری زیبایی، که اثر عبدالمحمد عمواغلی است، فرش شده که دفتر کار رضاشاه نیز بودهاست. تاریخچه و ساخت مسجد جامع از دوران پیش از اسلام آغاز شده و پایان کار آن به دهه اخیر برمیگردد. دلاکروا صحنههایی از قتلعام در خیوس را در نمایشگاه سال ۱۸۲۴ عرضه کرد که در پیش زمینهٔ آن تصویر فشردهای از مصیبت و رنج نشان داده شدهاست که آشکارا از گروه مردگان یا در حال مرگهای بیمارستان در حیفای گرو و کلک مدوز ژریکو الهام گرفته شدهاست.